Türk Tiyatrosu Tarihi

Konu: Türk Tiyatrosu Tarihi Ptsi Kas. 30, 2009 10:25 pm

Türk Tiyatrosu Tarihi

başlayan
Türk Tiyatrosu Tarihi kökleri tarihin çok eski yıllarına dayanır.
RitüellerdenŞaman törenlerinden kaynak bulan Türk Tiyatrosu Tarihi
ilginç inceleme alanlarından biridir.

Geleneksel Türk Tiyatrosu

Birbirinden bazı farklılıklar gösterse de iki gelenek günümüze kadar yaşayabilmiştir. Bunlardan biri Köylü Tiyatrosu geleneği, ikincisi ise Halk Tiyatrosu geleneğidir.
Türk köylüsünün eski bolluk, kuttörenleri ve çeşitli canlıların taklitleriyle birlikte olan seyirlik oyunları zamanla değişikliklere uğramasına karşın, günümüze kadar yaşayabilmiştir. Köylümüz zamanla geleneksel oyunlarına
kendi toplumsal yaşantısını katmış olmakla birlikte, bu gelenek
Türkiye’de öteki ülkelere göre bozulmamış ve süreklilik göstermiştir.
Halk Tiyatrosu ise, değişik bir çevrenin malıdır. Kentlerde oluşmuş bir
tiyatrodur. Türkiye'nin başka yerlerinde de görülmekle birlikte
Karagöz, Ortaoyunu gibi geleneksel halk tiyatrosu türleri İstanbul’un
malı olmuştur.
Türk seyirlik oyunlarında birtakım ortak noktalar görülmektedir:

Geleneksel
Türk tiyatrosunda taklit en önemli yeri tutmaktadır. Çeşitli ağızların,
dillerin, deyişlerin, kusurlu kişilerin, mesleklerin taklitleri
yapılırdı.
Sözlü ve karşılıklı söyleşmeli
oyunlarda karşıtlıklardan yararlanılırdı. Bunlarda, “dişi konuşan”
diyebileceğimiz kişi, karşısındakine nükte yapmak fırsatı verir, lafı
söyleşmeyi açar. Buna Tuluat tiyatrosunda “anahtar vermek” denilir.
Karagözde Hacivat, Ortaoyununda Pîşekar, Kukla ve Tuluat tiyatrosunda
İhtiyar Efendi bu türlü dişi konuşan kişilerdir. Buna karşılık “erkek
konuşan” diyabileceğimiz, cevap veren, laf yetiştiren, Karagözde
Karagöz, Ortaoyununda Kavuklu, Hokkabazda Yardak veya Yardakçı, Kukla
ve Tuluat oyununda İbiş ve Komik’tir.
Bu oyunlarda, dans, müzik, şarkı, şaklabanlık ve soytarılık iç içedir.
Eski seyirlik oyunlar,
birbirinin içine geçmiştir. Karagöz oynatanın, meddahlık, hokkabazlık
yaptığı; ortaoyununda karagöz oynatıldığı, hokkabazlık yapıldığı çok
sık görülür.
En önemli özelliklerden biri de
yazılı bir metne dayanmaması, doğaçlama oynanması ve sahneli,
örgütlenmiş tiyatro gibi oyun yerlerinin bulunmamasıdır. Ortaoyununun
19. yy’da sahnede oynanması denenmiş, bu arada Batı tiyatrosunun Türk
kültürüne girmesiyle Ortaoyununu batı örneği tiyatroya uyarlamak için
denemeler yapılmış bunlar sonucunda Tuluat Tiyatrosu ortaya çıkmıştır.
Karşılıklı söyleşmeli oyunlar gerçekliğe, özdeşleşmeye dayanmaz, kişileştirmeye başvurulur. Göstermeci tiyatro özelliği taşır.

Geleneksel
Türk tiyatrosu içerisinde yer alan halk tiyatrosu ve köylü tiyatrosu
bazı yönleriyle ortak olmalarına rağmen birbirinden ayrıldığı noktalar
çoğunluktadır:

Köylü
Tiyatrosu profesyonel bir etkinlik değildir. Bu etkinliğe katılanlar
para için yapmazlar. Ancak halk tiyatrosu geleneği tümüyle profesyonel
bir uğraştır. Süreklilik gösterir. Ayrıca oyuncular bu sürekliliğin
doğal bir sonucu olarak beceri kazanıp ustalaşırlar.
Her iki gelenek de doğaçlamadır
yani metinsizdir. Ancak köylü tiyatrosu geleneği tarihi törensel
kalıplaşmış etkinliklerden kaynağını aldığı için belli sözlerin belli koşukların
aynen söylenmesini gerektirir. Oyunun çerçevesi de belirlenmiştir,
uzatılıp kısaltılamaz, değiştirilemez. Ancak günümüzde bu kalıplaşmış
nitelikleri unutulduğu ve önemsenmediği için yenilikler girmektedir.
Halk tiyatrosu geleneğinde ise, önceden belirlenmiş birtakım
söyleşmeler, koşuklar, tekerlemeler olmakla birlikte, oyunlar açık biçimde olduklarından, bunlar oyun sırasınca oyuncuların denetimi altındadır. Geniş ölçüde doğaçlamaya yer verilir.
Köylü tiyatrosu geleneği daha
ilkeldir. Olaylar dizisinin gelişimi yok gibidir. Çoğu kez, bir mantık
zincirlemesinden yoksundur. Halk tiyatrosu geleneği ise tamamen
beceriye dayanan sanatsallaşmış bir yapı gösterir.

Batı
tiyatrosu hayata girmeye başladığı zamandan bu yana (Tanzimat) halk
tiyatrosu zayıflatılmış, bugün hemen tümüyle yok olmaya yüz tutmuştur.
GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU
Zamanımızdan yaklaşık dört bin yıl önce Orta Asya’da yaşayan Türk
boylarının bulunduğunu biliyoruz. Türklerin sığır,yuğ,şölen adları
verilen törenlerindeki gösteriler,gelenekli Türk tiyatrosunun ilk
örnekleri sayılabilir. Bu törenlerin yönetmen ve oyuncuları şaman adı
verilen din adamlarıdır.
Zamanla içeriği genişleyen dinsel törenler,geleneksel törenler haline
gelir. Ergenekon Destanında yer alan demir dövme töreni bu örneklerden
birini oluşturur. Bu törene bütün boy halkı katılır., büyük bir alan
sahne olarak kullanılırdı. Dede Korkut Öyküleri incelendiğinde ozan ve
kopuzun dram sanatının bir parçası alarak kullanılırdı. Ayrıca Şamanizm
ayinleri bu bakımdan dikkati çeker.
Orta Asya’daki Türklerin; dine,destan ve efsanelere dayalı dramatik
gösterileri dışında tiyatro gelenekleriyle ilgili yeterli bilgimiz
yoktur. Bilgilerimizin bir kısmı Çin kaynaklarına dayanmaktadır.
İslamiyet’ten önceki tiyatromuzla ilgili araştırmalar yapan Sırp
araştırmacı Nikoliç, Türklere ait ilkel biçimde yazılmış bir tiyatro
metni bulunmuştur. Nikoliç’in İslamiyet’ten önceki dönemde oynandığı
sandığı bu metnin konusu şöyledir;
“Türklerin Çinlilerle yaptıkları savaşlardan biri… Bir Türk kahramanı
savaşa gider. Evinde çocuğunu ve karısını bırakır… O gittikten sonra
eve bir Çinli gelir. Çinli,bu kadına göz koymuştur. Kocasının
yokluğunda ona sahip olmak arzusundadır. Genç kadın kendini çok iyi
savunur.. Çinli kadını ele geçiremeyeceğini anlayınca,kadını yüzünden
yaralar. Savaşa gitmekte olan Türk, unuttuğu hamaylısını almak için eve
döner, yaşanan felaketi görür. Saldırgan Çinliyi kalbinden vurarak
öldürür.”
11.yüzyılda İslamiyet’i tamamen kabul etmiş olan Türkler, yeni kültürün
etkisiyle tiyatrodan uzak kaldılar. Buna karşılık,gölge (hayal) oyunları
cansız olduğu için,hoşgörüyle karşılanmıştır. Ayrıca Türkler;
kültür,inanış ve yaşayışlarına uygun olarak geleneğe dayalı bir
canlandırma sanatı geliştirdiler. Gelenekli Türk Tiyatrosu adı verilen
bu tiyatro anlayışının kolları şunlardır:

Köylü Tiyatrosu Geleneği
Kırsal bölgelerde,köylerde görülen ,daha çok yöresel yaşamdan konularını alan seyirlik oyunların
oluşturduğu bir tiyatro geleneğidir. Kökleri geçmişe dayanır.1-
Bolluk,sevgi,savaş,kıskançlık,yoksulluk gibi konular işlenir.2- Köy
seyirlik oyunu da denilen bu oyunlar sözlü gelenek içinde yer alır. Oyunların
içeriği ve yapısı,yörelere göre farklılıklar gösterebilir.3-Oyuncular
genellikle profesyonel değildir.4- Kılık
değiştirme,kişileştirme,maskeler ve müzik oyun içinde yer alabilir.5-
Köylü tiyatrosu geleneği içinde yer alan oyunlarda kalıplaşmış sözlerin
yanı sıra doğaçlamalar da bulunur.

Halk Tiyatrosu Geleneği
Halk tiyatrosu geleneği içinde oyunların en yaygınları meddah,karagöz ve orta oyunudur. Bu oyunlar,
köylü tiyatrosu geleneğine göre sosyal sanat anlayışına ve tiyatroya
biraz daha yaklaşmış oyunlardır. Oyuncular,az çok profesyonel
kimselerdir. Bu oyunlarda da doğ...

MEDDAH
Meddahlık Bir oyuncunun tek başına hazırlayıp sunduğu seyirlik temaşa
türüdür Meddah taklitler yaparak,hoş hikaye anlatarak halkıeğlendiren
sanatıdır.
KARAGÖZ
Karagöz deve(veya sığır) derisinden kesilip boyanmış insan biçimlerini
beyaz bir perde üzerine arkadan ışık vererek yansıtma yoluyla oynatılan
oyun Başlıca iki karekteri vardır.

Karagöz: Oyunda halk görüşünü ve duyuşunu veren kimse
Hacivat: Kendini halktan üstün gören bilgilik taslayan kitap dil kullanma gibi özentşleri olan kimse.
ORTAOYUNU
Etrafı seyirci ile çevrilmiş bir meydanda herhangi bir metne bağlı
kalmadan oynanan doğalama bir oyundur. Başlıca iki karekteri Pişekar ve
Kavukludur.Pişekar,karagöz oyunun daki hacivat,kavukluda karagöz
karşılığıdır. Oyunun oynandığı alana palanga denir.Evi Yeni Dünya adı
verilen bir paravan ,dükkanı da yuvarlak bir masa temsil eder.Dekor
birkaç hasır iskemle ile tamamlanır.

» ÜLKÜCÜLÜK TARİHİ NEREDEN GELMEKTEDİR?????(TARTISYORUZ...)